ZİNCİRLEME İSİM TAMLAMASI

 

Bir isim tamlamasının tamlayanı veya tamlananı yine bir isim tamlaması ise buna zincirleme isim tamlaması adı veriliyor. Bunları örneklerle açıklayalım. Tamlayan ve tamlananları eğik çizgi ile ayırarak belirtelim:

Türkçe / öğretmeni: isim tamlaması

Türkçe öğretmeninin / notları: tamlayanı isim tamlaması olan “zincirleme” isim tamlaması

ders / notları: isim tamlaması

öğretmenin / ders notları: tamlananı isim tamlaması olan “zincirleme” isim tamlaması

Türkçe öğretmeninin / ders notları: hem tamlayanı hem de tamlananı isim tamlaması olan “zincirleme” isim tamlaması

Örneklerde zincirleme sözünü tırnak içinde yazma gereği duydum. Çünkü bu düşünce yine dershane icadı ve yine akademik temelden yoksun. Yanlış olan, isim tamlamasının içinde yine isim tamlaması olması düşüncesi değil. Bu, elbette mümkündür. Kelime grupları birbirinin içinde yer alabilir. Yanlışa gelelim... Burada aslında bir değil iki yanlış var:

1. İsim tamlamaları belirtili isim tamlaması ve belirtisiz isim tamlaması olmak üzere iki çeşittir. Zincirleme isim tamlaması ayrı bir isim tamlaması çeşidi sayılamaz.

2. Yukarıdaki örneklerde belirtilen yapıyı “zincirleme” olarak adlandırmak yanlıştır.

Bu yanlışları açıklayalım:

İsim Tamlaması	Akademik Kaynaklara Göre	Dershane Kaynaklarına Göre
Türkçe dersinin / konusu	Belirtili isim tamlaması	Zincirleme isim tamlaması
Türkçe dersi / konusu	Belirtisiz isim tamlaması	Zincirleme isim tamlaması

Yukarıdaki tabloyu incelediğimizde farklı şekillerde oluşturulmuş iki tamlamaya dershanelerin aynı ismi verdiğini görüyoruz. Dershaneler, belirtili isim tamlamasının kuruluşunda rol oynayan ilgi ekinin (-in) varlığını ya da yokluğunu nedense bu yapılarda hesaba almıyor. Sadece bu tablo bile “zincirleme” isim tamlaması düşüncesinin hatalı olduğunu anlamaya yeterlidir.

Dershane kitaplarından alınmış şu iki soruyu irdeleyerek yanlışlığı açıklamaya devam edelim:

Sorunun cevabı a seçeneği. Biz b seçeneğindeki belirtili isim tamlaması örneğine bakalım: “Batı’nın / entelektüel tarihi”. Gerçekten bu söz, tamlananı (entelektüel /tarih) sıfat tamlaması olan bir belirtili isim tamlamasıdır.

entelektüel tarih: sıfat tamlaması

Batı’nın / entelektüel tarihi: belirtili isim tamlaması

Soru incelendiğinde “Anamur Festivali’nin / görüntüleri” , “festivalin / tanıtım afişleri” , “otelin / yatak örtüleri” , “mağazanın / vitrin süsleri” , “kentin / kıyı şeridi” sözlerinin zincirleme isim tamlaması olarak kabul edildiği anlaşılıyor.

Bu iki soruda yer alan iki tamlamayı alt alta koyalım:

Batı’nın / entelektüel tarihi: belirtili isim tamlaması

festivalin / tanıtım afişleri: zincirleme isim tamlaması

Ana yapıları aynı olan bu iki tamlamanın her ikisinde tamlayan ilgi eki almış. Birinin tamlananı sıfat tamlaması diğerininki isim tamlaması. Unsurlarının içinde yer alan tamlamaların ana tamlamanın yapısına bir etkisi yoktur ve aslında bu tamlamaların ikisi de belirtili isim tamlamasıdır.

Sonuç: Bir kelime grubunun unsurlarından biri veya birkaçı başka bir kelime grubu olabilir. Bu durum bütün kelimeleri içine alan ana kelime grubunun yapısını etkilemez. Bir isim tamlamasının bir unsuru yine bir isim tamlaması olabileceği gibi ikileme, fiilimsi grubu, sıfat tamlaması gibi farklı türde bir kelime grubundan oluşabilir. Bir sıfat tamlamasının içinde yine bir sıfat tamlaması olduğunda buna “zincirleme” sıfat tamlaması demiyorsak isim tamlamasının içinde isim tamlaması bulunduğunda buna da “zincirleme” isim tamlaması diyemeyiz.

Aynı türden kelime gruplarının iç içe kullanılmasına bazı örnekler verelim:

kuru / fasulye: sıfat tamlaması

zeytinyağlı / kuru fasulye: tamlananı sıfat tamlaması olan sıfat tamlaması

akademik çalışmaları okumadan: zarf-fiil grubu

akademik eserleri okumadan fikir yürüterek: zarf-fiil grubu

edebilir: birleşik fiil

merak edebilir: birleşik fiil

Bu örneklere göre ya isim tamlamasının içinde isim tamlaması bulunmasına “zincirleme” demeyeceğiz ya da iç içe kullanılan diğer kelime gruplarının adına da “zincirleme” saçmalığını ekleyeceğiz.