Fiilimsi grupları ülkemizde doğru ve yeterli düzeyde anlatılmayan dil bilgisi konularının en önemli başlıklarından biridir.
Türkçe ve Türk dili tarihi en ince ayrıntısına kadar incelenmiş, üniversitelerimiz bu konularda yüz binlerce makale ortaya koymuştur. Bütün bu çalışmalardan habersiz, test kitabı yayımlayan yazar ve dershanelerin birçoğu, yeni bir keşif yapmış olmanın heyecanıyla akademik temelden yoksun dil bilgisi kuralları ve kavramları ortaya çıkarmaktadır.
Mesleğim gereği sınavlara hazırlık ile ilgli birçok kitabı inceleme imkânına sahibim. Bu kitaplardaki “fiilmsi grubu” mantalitesi şu şekilde: “Bir kelime grubunun sonunda fiilimsi varsa o kelime grubu fiilimsi grubudur.” Bazı kitaplar bu yanlış düşünceyi doğrudan dile getirirken çoğu kitapta konu muğlak açıklamalarla geçiştirilerek örnekler sıralanmıştır. Bu örneklerin bir kısmı -tesadüfen olsa gerek- doğrudur. Yanlış bir örnek üzerinde duralım:
...arabasının tamir edilmesi
Fiilimsi grubunun oluşabilmesi için fiilimsi ile en az bir söz arasında öge ilişkisi olması gerekir. Oysa bu örnekte “arabasının” sözü ile “tamir edilmesi” arasında öge ilişkisi değil, isim tamlamasından kaynaklanan iyelik ilişkisi bulunmaktadır.
Fiilimsi grupları konusundaki bu yaygın ve yanlış anlayışın ÖSYM’ye etkileri olmuştur:
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir isim tamlaması kullanılmıştır?
(1987 ÖYS)
A) Kardeşimin böyle bir şey yapacağını sanmıyordum.
B) Okulunun ne zaman açılacağını bile bilmiyordu.
C) Arkadaşının kitabını bulamayınca çok üzüldü.
D) Evinin düzenli olmasına özen gösterirdi.
E) Sarsıntının önce nerede duyulduğu öğrenilemedi.
Yukarıdaki sorunun tüm seçeneklerinde isim tamlaması vardır. Ancak soruyu hazırlayan şahsa göre grubun sonunda fiilimsi varsa bu kelime grubu isim tamlaması değil, fiilimsi grubudur. ÖSYM bu soruyu yayımladığında bu ucube düşünce ciddi bir kurum tarafından onaylanmış oldu. Bu tarihten itibaren dershaneler -kendileri açısından haklı olarak- konuyu “Fiilimsilerle isim tamlaması kurulamaz.” diye anlatmaya başladılar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, arasına sözcük ya da sözcükler girmiş
bir isim tamlaması vardır? (1996 ÖSS)
A) O kırmızı gülleri kimin için aldığını söylemedin.
B) Öğrenciler, fen derslerinin boş geçmesinden yakınıyorlar.
C) Ankara’nın adını yeni duyduğum semtleri var.
D) Yeni defterini bu kâğıtla kaplamalısın.
E) Türkçe kitabını yarın okuluna getirirsen iyi olur.
Sığ bilgilerle ve acemice hazırlanmış bir soru ÖSS’de sorulmuş! Üstelik bu rezaletin tek örneği bu soru değil. “Arasına sözcük girmiş isim tamlaması” saçmalığı eski dönemlerde oldukça yaygındı.
Sorunun güya doğru cevabı olan c seçeneğine bakalım:
Ankara’nın (tamlayan)
adını yeni duyduğum semtleri (tamlanan)
Peki, araya giren sözcük nerede?
Yok!
Bir isim tamlamasının tamlayanı ya da tamlananı bir kelime grubundan oluşabilir.
Bu isim tamlamasının tamlananı “adını yeni duyduğum semtler” şeklinde bir sıfat tamlamasıdır ve bunu bölüp sadece “semtler” diyemezsiniz.
Şimdi konumuzla ilgili olan b seçeneğine bakalım:
“Fen derslerinin boş geçmesi” sözü isim tamlaması sayılmamış. Nedenini yukarıda açıklamıştık. Bu yayınlar, sonunda fiilimsi olan her şeyi fiilimsi grubu olarak kabul ediyor. Ancak maalesef fiilimsi grubunun tanımı bu kadar basit değil!
Bu kadar karamsarlıktan sonra güzel bir haber verelim: ÖSYM, 2021 yılında sorduğu şu soruyla problemi düzeltti:
(I) Süper kahramanların çizgi romanlarda güçlerine kavuşmaları, genellikle belli başlı şekillerde olmaktadır. (II) Bilinmeyen bir dünyadan ya da doğrudan uzaydan gelen insanüstü güçlere sahip süper kahramanlar, en yaygın bilinen örneklerdendir. (III) İkinci sıradakiler radyoaktif etki sonucu güçlerine kavuşan süper kahramanlardır. (IV) Radyoaktif bir hayvan tarafından ısırılan karakter, bir süper kahramana dönüşüp onu ısıran hayvanın özelliklerine sahip olur. (V) Başvurulan yöntemlerden bir diğeri de deney kazaları sonucu ortaya çıkan kahramanlardır.
Bu parçada numaralanmış cümlelerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? (2021 TYT)
A) I. cümlenin öznesi, belirtili isim tamlamasıdır.
B) II. cümlenin öznesi, sıfat tamlamasıdır.
C) III. cümlenin yüklemi, sıfat tamlamasıdır.
D) IV. cümlenin öznesi, belirtisiz isim tamlamasıdır.
E) V. cümlenin yüklemi, sıfat tamlamasıdır.
Sorunun cevabı d. Soruda yanlış olan sorulduğuna göre diğer dört seçenekteki yargılar doğrudur. Bu dört doğrudan biri konumuzla ilgili olan a seçeneğindeki yargıdır:
"I. cümlenin öznesi, belirtili isim tamlamasıdır."
Önce bu özneyi yazalım:
“süper kahramanların çizgi romanlarda güçlerine kavuşmaları”
Tamlayanını ve tamlananını ayıralım:
süper kahramanların: tamlayan
çizgi romanlarda güçlerine kavuşmaları: tamlanan
Tamlayan ve tamlanan sadece birer kelimeden oluşmuyor. Yani bu tamlamanın tamlayanı da tamlananı da kendi içinde birer kelime grubudur. İçerisinde (tamlanan unsurda) fiilimsi grubu da var fakat bu öznenin tamamı isim tamlamasından oluşuyor.
süper / kahramanlar: sıfat tamlaması
çizgi romanlarda güçlerine kavuşma: isim-fiil grubu
süper kahramanların / çizgi romanlarda güçlerine kavuşmaları: belirtili isim tamlaması
ÖSYM bu soruyla eskilerin hatasını düzeltmiş oldu. Şimdi dershanelerin de hatalarını kabul ederek “Fiilimsi ile biten isim tamlaması olmaz.” saçmalığına bir son vermesi gerekiyor.
Yavuz ŞENYİĞİT
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder